Sekretari i parë i përgjithshëm i NATO-s, Lord Hastings Lionel Ismay, tha se NATO u krijua për të “mbajtur jashtë Bashkimin Sovjetik, amerikanët brenda dhe gjermanët poshtë”.
Mendja britanike e Ismay-t kapi në mënyrë të shkëlqyer bazat e rendit të sigurisë së pasluftës në kontinent – i cili përfshinte që nga fillimi NATO-n dhe procesin e integrimit evropian, nga Komuniteti Evropian i Qymyrit dhe Çelikut në Bashkimin Evropian.
Për më shumë se 70 vjet, një aleancë e fortë transatlantike pengoi zgjerimin totalitar nga lindja, ndërsa bashkimi gradual i Evropës e bëri luftën materialisht të pamundur në kontinent.
Prania ushtarake amerikane dhe NATO garantuan sigurinë evropiane, frenuan Rusinë dhe lejuan Gjermaninë të mbetej një xhuxh ushtarak, megjithëse ishte një fuqi e madhe ekonomike dhe industriale. Konteksti politik i kësaj marrëveshjeje të sigurisë ndryshonte shpesh, por bazat e sigurisë evropiane mbetën të njëjta.
Megjithatë, kohët e fundit, Evropa është zgjuar me një realitet të ri.
Nga Obama te Trump e deri te Biden, politika e jashtme e SHBA-së ka kërkuar vazhdimisht një rrugëdalje nga Evropa. Me konfliktin ruso-ukrainas që daton nga viti 2014, Rusia ka kërkuar një mënyrë për t’u kthyer.
Së fundi, BE-ja ka folur prej vitesh për t’u bërë një ofrues autonom i sigurisë, gjë që kërkon që Gjermania të ngrihet mbi pacifizmin e saj vetë-thithës. Pas një periudhe transformimi gradual, lufta e Rusisë ndaj Ukrainës është një pikë kthese që e bën linjën e vetme të Lord Ismay të duket vërtet e vjetëruar.
Kur arrihet një prag, prisni që sistemi të ndryshojë me shpejtësi. Kjo është pikërisht ajo që duket se po ndodh në Evropë pasi Putin pushtoi Ukrainën. Duke gjykuar nga një përgjigje e përbashkët, e bashkuar dhe e vendosur ndaj luftës, Deklaratës së Versajës dhe Busullës Strategjike të BE-së, si BE-ja ashtu edhe kryeqytetet kombëtare janë në harmoni me ndryshimet historike në rendin e pasluftës në Evropë.
Dy javë pas luftës dhe pasi Rusia u bë vendi më i sanksionuar në botë, presidenti francez ftoi 26 krerët e tjerë të shteteve dhe qeverive të BE-së për një samit jozyrtar dy-ditor në Versajë. Udhëheqësit e BE-së miratuan një deklaratë të fortë kundër agresionit rus dhe u angazhuan për ndihmën më të gjerë të mundshme diplomatike, ushtarake dhe humanitare për Ukrainën.
Deklarata e Versajës – e cila më pas u shtua në Analet e Bashkimit Evropian – fliste për përgjegjësinë e përbashkët për të “mbrojtur qytetarët e BE-së, vlerat dhe demokracitë dhe modelin evropian”. Ai gjithashtu përshkroi bazat e reja të sigurisë evropiane duke u fokusuar në tre dimensione kyçe: “forcimi i aftësive mbrojtëse të BE-së, reduktimi i varësive nga energjia dhe ndërtimi i një baze ekonomike më të fuqishme”.
10 ditë më vonë, BE miratoi busullën strategjike, ndoshta planin më ambicioz për një politikë të përbashkët të jashtme dhe të sigurisë në historinë e integrimit evropian. Më 25 mars, në Bruksel, Këshilli Evropian e miratoi atë.
I vetëpërshkruar si një “hap kuantik përpara“, busulla synon të përmirësojë aftësinë e BE-së për të “vepruar me vendosmëri” dhe për ta kthyer BE-në në “një ofrues sigurie më të fortë dhe më të aftë“. Dokumenti është një udhërrëfyes për zhvillimin e aftësive ushtarake, përmirësimin e shpenzimeve dhe bashkëpunimit të mbrojtjes, përgjigjen ndaj kërcënimeve të bazuara në informacion dhe forcimin e partneriteteve me vendet me të njëjtin mendim.
Deklarata e Versajës dhe busulla strategjike kanë vendosur axhendën për veprimin e ardhshëm të BE-së dhe orientimin gjeopolitik. Megjithatë, ata ka të ngjarë të nënvlerësojnë ose të shpërfillin edhe efektet afatgjata dhe ndoshta të përhershme të ndryshimeve që po pëson rendi i pasluftës.
Nga njëra anë, deklarata e Versajës ripohon mbështetjen e BE-së për një rend të bazuar në rregulla. Nga ana tjetër, busulla strategjike synon të mbrojë rendin e sigurisë evropiane të pasluftës.
Dikush mund të thotë se kjo është gjuhë standarde institucionale. Por ne duhet të përballemi me mundësinë që ekuilibri në zhvillim i fuqisë dhe ndryshimet thelbësore në sigurinë evropiane mund të mos mjaftojnë për të akomoduar më biznesin si zakonisht.
‘Poli i tretë’
E thënë thjesht, nëse SHBA-ja vazhdon largimin e saj nga Evropa, do të jetë e pamundur ta mbajë Rusinë jashtë një marrëveshjeje sigurie evropiane. Nëse nuk harrojmë se përpara strategjisë së kontrollit të Luftës së Ftohtë, Rusia ka qenë gjithmonë një pjesë integrale e ekuilibrit të fuqisë në kontinent.
Në të njëjtën kohë, nëse konfrontimi mes SHBA-së dhe Kinës vazhdon të intensifikohet, Evropa do të ngecë në mes të një Lufte të re të Ftohtë. Dhe ndërsa 70 vjet më parë, Evropa nuk mund të mos ishte thjesht një teatër i Luftës së Ftohtë, do të ishte gabim të supozohej se kjo është zgjedhja e vetme e Evropës nëse një tjetër përballje e superfuqive ndodh sot.
Në funksion të një bipolariteti të rishfaqur në botë, me një Rusi që nuk është më e përmbajtur nga një shtrirje e thellë e SHBA-së në kontinent, Evropa do të duhet të ndërhyjë, të mbushë boshllëkun e sigurisë dhe të marrë më shumë përgjegjësi si poli i tretë i pushtetit. Përgjegjësitë që nuk kufizohen në politikën e jashtme të përbashkët dhe bashkëpunimin e mbrojtjes, por përfshijnë gjithashtu politika të reja që forcojnë sigurinë energjetike, organizatat ndërkombëtare, qëndrueshmërinë demokratike dhe autonominë strategjike.
Kjo e fundit nuk është as kryefjala e fundit në historinë e gjatë të zhargonit të çuditshëm të BE-së, as një teka franceze apo ndonjë goditje goliste në fushatën e rizgjedhjes së Macron. Ndryshe nga sa mund të mendojnë shumë, autonomia strategjike e BE-së është një imperativ i vërtetë i sigurisë për Evropën. Nëse BE-ja do të sigurojë një periudhë tjetër të gjatë paqeje në kontinent, atëherë ajo duhet të përqafojë plotësisht rolin e saj kontinental dhe global si një ofrues sigurie.
Me amerikanët në dalje dhe rusët në rrugën e tyre, BE-së do t’i duhet të bëjë vlerësimin e ndryshimeve themelore dhe të imagjinojë një rend të ri sigurie evropiane.
Autori: Dr. Antonios Nestoras është drejtues i politikave dhe kërkimeve në Forumin Liberal Evropian dhe profesor ndihmës në Shkollën e Qeverisjes VUB në Bruksel.
Burimi: Euronews
