Presionet njerëzore mbi mjedisin global po bëjnë kërdi në planetin tonë, por ato janë gjithashtu një kërcënim gjithnjë e më i rëndësishëm për shëndetin e njeriut. Ndryshimet klimatike janë “kërcënimi më i madh për shëndetin e njeriut në histori”, shumë më i madh se rreziqet e shkaktuara nga viruset dhe sëmundjet.
Ne kemi nevojë për të njëjtën urgjencë për të trajtuar ndryshimet klimatike si kur të gjithë u hodhën për të luftuar pandeminë COVID-19. Përndryshe – shëndeti ynë pritet të ketë një spirale në rënie në vitet e ardhshme.
Këtu janë vetëm 10 mënyra se si po shohim tashmë ndryshimet klimatike që ndikojnë në trupin e njeriut – disa mund t’i prisni, ndërsa disa janë më diskrete.
- Stresi nga nxehtësia në zemër
Temperaturat rekord do të bëhen më të shpeshta pasi temperatura globale ose arrin ose tejkalon 1.5 gradë Celsius të ngrohjes gjatë 20 viteve të ardhshme. Gjithnjë e më shumë, ne po dëgjojmë për valë të nxehta vdekjeprurëse dhe zjarre të egra që përfshijnë hapësirat e nxehta dhe të thata të tokës. Temperaturat ekstreme janë zbuluar se vrasin 5 milionë njerëz çdo vit.
Ata që arrijnë të jetojnë do të detyrohen të përballen me pasojat e temperaturave tepër të larta në jetën e tyre të përditshme.
Kur temperaturat janë më të larta, po ashtu është edhe kërkesa kardiake. Zemra duhet të pompojë më fort dhe më shpejt për të rishpërndarë dhe rritur rrjedhjen e gjakut në lëkurë për të ftohur trupin. Njerëzit me sëmundje të zemrës, zemrat e të cilëve janë dobësuar, janë veçanërisht të rrezikuar nga mosfunksionimi i rregullt i zemrës dhe goditjet nga nxehtësia në mot të nxehtë, pasi organet e tyre luftojnë për të funksionuar siç duhet me stresin e shtuar.
- Ndërprerje e gjumit
Një studim i vitit 2022 i udhëhequr nga Kelton Minor, i Qendrës për Shkencën e të Dhënave Sociale të Universitetit të Kopenhagës, zbulon se rritja e temperaturave të nxitura nga ndryshimet klimatike po ulin ndjeshëm sasinë e gjumit që njerëzit në mbarë botën bëjnë.
Minor mblodhi të dhëna duke përdorur shirita dore për gjurmimin e gjumit në 47,000 njerëz në 68 vende.
“Gjumi është një kohë që trupat tanë rivendosin dhe riparojnë”, thotë ai për Euronews Green. “Është e rëndësishme për funksionimin dhe performancën tonë, por edhe për mirëqenien tonë mendore.”
Por kur mati gjumin e pjesëmarrësve, Minor zbuloi se “në netët më të ngrohta se mesatarja, njerëzit flinin më pak“. Ato netë më të shkurtra të gjumit për një kohë të gjatë përfundimisht çojnë në rezultate të pafavorshme shëndetësore.
Megjithatë, të gjithë nuk ndikohen në mënyrë të barabartë nga temperaturat e larta. “Edhe pse të gjithë ndikohen nga kjo barrë gjumi, njerëzit preken në mënyrë të pabarabartë dhe shumica e barrës shkon tek grupet që historikisht kanë qenë ose të pafavorizuara ose janë të prekshme nga nxehtësia në mënyra të ndryshme,” shpjegon ai.
Konkretisht “të moshuarit, femrat dhe banorët e vendeve me të ardhura më të ulëta”.
- Çështjet e frymëmarrjes
Ozoni është një gaz që gjendet natyrshëm në atmosferën e sipërme të Tokës, duke siguruar një mburojë nga rrezet ultravjollcë të diellit. Ozoni i nivelit të tokës, i cili është i rrezikshëm për shëndetin tonë, prodhohet kur ndotësit e emetuar nga burime të krijuara nga njeriu, si makinat ose bimët kimike, reagojnë në prani të dritës së diellit.
Rritja e nivelit të ozonit dhe grimcave – grimcat e vogla të ngurta dhe të lëngëta të materies në ajër të prodhuara nga burime natyrore dhe të krijuara nga njeriu – janë zbuluar se çojnë në funksion të zvogëluar të mushkërive, veçanërisht nëse një person është i ekspozuar ndaj ndotjes së ajrit në fëmijëri.
Shqetësimet kryesore që vijnë nga ndotja e ajrit janë: astma, rinosinusiti, sëmundjet pulmonare obstruktive kronike dhe infeksionet e rrugëve të frymëmarrjes.
Në ditët jashtëzakonisht të nxehta, të cilat do të vazhdojmë t’i shohim më shumë në vitet e ardhshme, nivelet e ozonit në tokë mund të arrijnë nivele jo të shëndetshme dhe ka një rrezik në rritje të frymëmarrjes së ajrit që përmban ozon.
Kjo mund të çojë ose në kushte aq të padëmshme sa kolla, ose aq të rrezikshme sa vështirësimi i frymëmarrjes dhe rritja e shpeshtësisë së sulmeve të astmës.
Në Kanada, një grua u bë pacientja e parë në botë që u diagnostikua se vuante nga ‘ndryshimet klimatike’ pasi pati vështirësi në frymëmarrje në një valë të nxehti.
- Dëmtimi i veshkave
Dehidratimi nga ekspozimi ndaj nxehtësisë mund të dëmtojë veshkat, të cilat varen nga uji për të ndihmuar në largimin e mbetjeve nga gjaku ynë në formën e urinës.
Kur sasitë e tepërta të ujit humbasin nga dehidratimi, urina përmban një përqendrim më të lartë të mineraleve dhe produkteve të mbeturinave. Kjo mund të çojë në formimin e kristaleve që mund të bëhen gurë në veshka, duke ndikuar negativisht në funksionin e veshkave dhe duke shkaktuar simptoma të ndryshme të dhimbshme si nauze, dhimbje në pjesën e poshtme të shpinës dhe vështirësi në urinë.
Në të rriturit e moshuar, veshkat e të cilëve tashmë mund të jenë të dëmtuar, dehidrimi mund të jetë kashta e fundit që i vret ata.
- Alergjitë e rënduara
Me rritjen e niveleve të CO2, të cilat janë rritur me 9 për qind që nga viti 2005 dhe me 31 për qind që nga viti 1950, sasia e polenit rritet si pasojë e ritmeve më të larta të fotosintezës.
Kjo rritje çon në përkeqësimin e simptomave të alergjisë/etheve të barkut si teshtitja, kollitja, kruarja e syve, dhimbje koke dhe veshi.
- Dëmtimi i qarkullimit të gjakut
Kur ndotësit e ajrit udhëtojnë në gjakun tuaj përmes mushkërive dhe në zemrën tuaj, rreziku i zhvillimit të sëmundjeve të zemrës dhe qarkullimit të gjakut rritet ndërsa enët e gjakut ngushtohen dhe ngurtësohen.
Një studim i vitit 2018 i kryer në Londër zbuloi se me rritjen e ndotjes së ajrit, grimcat hyjnë në qarkullimin e gjakut, duke e bërë gjakun më ngjitës dhe duke e detyruar zemrën të punojë më shumë për të pompuar rreth trupit.
Rezultati mund të çojë në ndryshimin e strukturës së zemrës me dy dhomat e poshtme duke u bërë më të mëdha dhe më të zgjeruara – një ndryshim që shihet shpesh në fazat e hershme të mosfunksionimit të rregullt të zemrës.
- Infertiliteti
Një nga efektet më pak të njohura të ndotjes së ajrit po studiohet nga Dr Gareth Nye, pedagog i anatomisë dhe fiziologjisë në Universitetin e Chester, MB, i cili hulumton ndikimin e ndotjes së ajrit në fertilitet.
“Një studim që shikonte 18,000 çifte në Kinë zbuloi se ata që jetonin me nivele mesatarisht më të larta të ndotjes me grimca të vogla kishin një rrezik 20 për qind më të madh të infertilitetit,” tha Nye për Euronews Green.
Ai përshkruan një tjetër studim amerikan që tregon se si ndotja e ajrit ndikon në maturimin e vezëve gjithashtu.
“Ndërsa deri në 30 për qind të çifteve që luftojnë për të mbetur shtatzënë dhe duke mos pasur arsye të njohur, tani është më e rëndësishme se kurrë të shikojmë ndotjen e ajrit si një shkak të mundshëm.”
- Kequshqyerja
Me rritjen e temperaturave, rritet edhe mungesa e ushqimit. Kjo shihet më qartë në komunitetet, jetesa e të cilëve varet nga bujqësia dhe peshkimi, si në Jugun Global.
Ndryshimi i modeleve të reshjeve, rritja e temperaturave të oqeanit dhe ngjarjet ekstreme të motit po kontribuojnë në kequshqyerjen e rëndë në botën në zhvillim. Kequshqyerja çon në një sërë komplikimesh shëndetësore: sëmundje të zemrës, kancer, diabeti dhe rritje të dëmtuar.
Dhe në vendet më të zhvilluara, mungesa e ushqimit të shkaktuar nga ndryshimet klimatike do të bëjë që çmimet e ushqimeve të rriten, siç po e shohim tashmë.
Njerëzit do të jenë në gjendje të përballojnë vetëm duke iu drejtuar burimeve ushqimore të varfëra me lëndë ushqyese për të mbushur stomakun bosh, gjë që mund të çojë në obezitet dhe kequshqyerje me mikronutriente.
- Shëndeti mendor
Megjithatë, shëndeti fizik nuk është mënyra e vetme që ne ndikohemi nga ndryshimet klimatike. Pas fatkeqësive globale si zjarret, përmbytjet ose uraganet, problemet e shëndetit mendor vetëm sa po përkeqësohen.
Merrni uraganin Katrina në 2005, një nga fatkeqësitë më të këqija në historinë amerikane. U zbulua se të paktën 90 për qind e 8,000 pacientëve të trajtuar si pasojë e Katrinës vuajtën nga ankthi afatgjatë pas stuhisë.
Nëse dikush përjeton pasiguri ushqimore, humbje të të gjitha pasurive të tij dhe vdekjen e njerëzve që i do – ai pa dyshim do të vuajë në vitet e ardhshme nga trauma që duroi, duke shkaktuar potencialisht çrregullim të stresit post-traumatik (PTSD) apo edhe vetëvrasje.
Eko-ankthi është gjithashtu në rritje, veçanërisht tek të rinjtë që ndihen të trembur nga perspektivat e botës së tyre të ardhshme.
Një studim global i botuar në vitin 2021 zbuloi se 60 për qind e 10,000 të rinjve nga vende në të gjithë botën ndjehen shumë ose jashtëzakonisht të shqetësuar për ndryshimin e klimës. 56 për qind thanë se mendonin se njerëzimi ishte i dënuar.
“Ata mendonin se e ardhmja e tyre nuk mund të ishte pozitive, por nuk mund të bënin asgjë për këtë”, tha Steve Simpson, profesor i Biologjisë Detare dhe Ndryshimeve Globale në Universitetin e Bristolit, për Euronews Green.
“Ata mund të ndjenin vetëm një gjendje në rënie të planetit, por ndiheshin të pafuqishëm për të pasur ndikim.“
- Mikroplastika që gjendet në trupin tonë
Nuk është vetëm ndryshimi i klimës që dëmton shëndetin tonë, është mospërfillja për mirëqenien e planetit tonë, që shihet qartë në përdorimin e tepruar të plastikës (dhe mbështetjen tonë).
Mikroplastika, copa jashtëzakonisht të vogla të mbeturinave plastike që gjenden në mjedis, po gjenden në trupin e njeriut. Në mars, ato u gjetën në gjakun e njeriut për herë të parë – po flasim për plastikë të përdorur për të bërë shishe pijesh, ambalazhe dhe çanta për blerje. Ekziston frika midis shkencëtarëve se këto nanogrimca arrijnë deri në organet tona përmes qarkullimit të gjakut.
Foshnjat janë zbuluar se kanë 15 herë më shumë mikroplastikë në feçet e tyre sesa të rriturit, zbulon hulumtimi, me shumë mundësi të gëlltitura nga bedelet plastike dhe mikroplastika në qilima.
Ka kërkime të vazhdueshme se cilat janë efektet e mikroplastikës në shëndetin e njeriut.
Si mund të marrim masa?
Ndërsa bëhemi gjithnjë e më të vetëdijshëm për ndikimin që ka ndryshimet klimatike në shëndetin tonë, ka shpresë se do të ndërmerren veprime për të ndryshuar të ardhmen.
Marrëveshja e Parisit kërkon që vendet të kufizojnë ngrohjen globale nën 2 gradë Celsius. Shkencëtarët dhe aktivistët po ofrojnë zgjidhje për të zbutur rreziqet. Qeveritë po sfidohen të veprojnë dhe shpejt. Ka shpresë.
Por pa veprime urgjente, shëndeti i njeriut do të vazhdojë të ndikohet negativisht nga ndryshimet klimatike dhe fati i brezave të ardhshëm duket i zymtë.
Burimi: Euronews
