Dëshira e Evropës për të hequr dorë nga karburantet fosile dhe për t’i dhënë fund mbështetjes së saj në energjinë ruse nuk do të përfshijë vetëm një ndryshim detar në zakonet e konsumatorëve, por do të kërkojë gjithashtu shumë litium.
Duke pasur parasysh se Kontinenti i Vjetër mezi prodhon ndonjë nga metalet: a është thjesht një ndërrim i një varësie me një tjetër?
Udhëheqësit evropianë kanë lartësuar virtytet e Marrëveshjes së Re të Gjelbër, e cila planifikon që blloku 27-vendesh të bëhet kontinenti i parë neutral ndaj karbonit deri në vitin 2050. Për ta arritur këtë, BE-ja synon të ulë emetimet e gazeve serrë me 55% deri në vitin 2030 në krahasim me nivelin e viteve 1990, të zvogëlojë emetimet nga makinat e reja deri në vitin 2035 në zero dhe të rrisë pjesën e saj të burimeve të rinovueshme në përzierjen energjetike të bllokut në 40%.
Litiumi përdoret gjithnjë e më shumë për bateritë në elektronikë nga smatphone-t në televizion, si dhe për të ruajtur energjinë e prodhuar nga panelet diellore dhe turbinat e erës dhe në makinat elektrike.
Sipas Bankës Botërore, prodhimi i mineraleve, si grafiti, litiumi dhe kobalti, do të duhet të rritet me gati 500% deri në vitin 2050 për të përmbushur objektivat klimatike, ndërsa zyrtarët e BE vlerësojnë se për të arritur neutralitetin klimatik deri në mesin e shekullit, blloku do të kërkojë 18 herë më shumë litium sesa përdor aktualisht deri në vitin 2030 dhe pothuajse 60 herë më shumë deri në vitin 2050.
“Autonomia strategjike”
Megjithatë, Evropa ka vetëm një minierë litiumi, në Portugali, dhe shumica dërrmuese e nevojave të saj aktualisht plotësohet nga importet.
Rreth 87% e litiumit të parafinuar vjen nga Australia – pjesa tjetër nga Portugalia – ndërsa Kili, SHBA dhe Rusia ofrojnë përkatësisht 78%, 8% dhe 4%.
Kina është gjithashtu një lojtar veçanërisht i madh. Megjithëse ka rreth 7% të rezervave botërore në litium, 13% e litiumit të nxjerrë në vitin 2019 ishte në Kinë, ndërsa mbi gjysma e litiumit të nxjerrë atë vit përpunohej në vend.
Më shumë se 70% e baterive litium-jon që dolën në treg vitin e kaluar u prodhuan në Kinë.
Brukseli është i vetëdijshëm për këtë varësi dhe shtoi litiumin në listën e tij të lëndëve të para kritike në vitin 2020.
Një zëdhënës i Komisionit pranoi për Euronews se “prodhimi dhe përpunimi i litiumit janë të përqendruara shumë në një pjesë të vogël të vendeve të huaja, gjë që rrit cenueshmërinë tonë ndaj rreziqeve të ndryshme të furnizimit“.
Ata shtuan se “duke pasur parasysh rëndësinë ekonomike dhe teknologjike të këtij burimi, si dhe varësitë e jashtme që ai gjeneron, është përgjegjësia jonë të sigurojmë që ekonomia evropiane të mund të përfitojë nga një furnizim i qëndrueshëm dhe elastik i litiumit“.
“Edhe pse BE do të vazhdojë të kultivojë partneritetet e saj ndërkombëtare, potenciali i rëndësishëm i nxjerrjes së litiumit ekziston brenda kufijve tanë dhe shfrytëzimi i tij mund të krijojë mijëra vende pune. Zhvillimi i operacioneve lokale të minierave dhe përpunimit të litiumit jo vetëm që do të rrisë autonominë tonë strategjike dhe do të përforcojë ekonominë tonë, por do të gjithashtu na lejojnë të monitorojmë dhe të përmbajmë më mirë ndikimet mjedisore të industrive minerare, të cilat janë shumë më të vështira për t’u kontrolluar përtej kufijve të BE-së”, thanë ata.
Kundërshtimi ndaj minierave
Aktualisht ka 10 projekte potencialisht të zbatueshme të litiumit në BE: tre në Portugali, dy në Spanjë dhe Gjermani secila, me tre të tjerat përkatësisht në Republikën Çeke, Finlandë dhe Austri.
Për Rene Kleijn, profesor i asociuar në Institutin e Shkencave Mjedisore (CML) në Universitetin Leiden, “nëse të gjitha këto impiante bëhen funksionale, ndoshta do të mjaftonte për furnizimin tonë”.
Problemi u zgjidh atëherë? Epo, jo plotësisht.
Zbatimi i të gjitha këtyre projekteve nuk do të jetë domosdoshmërisht i lehtë. Një projekt i minierës së litiumit në Serbi prej 2.2 miliardë eurosh u anulua në fillim të këtij viti pas kundërshtimit të fortë lokal mbi shqetësimet mjedisore. Ekziston gjithashtu një kundërshtim i ashpër ndaj minierave të litiumit në Portugali.
Procesi i nxjerrjes së litiumit kryhet kryesisht në dy mënyra. Ekziston qasja tradicionale me gropë të hapur me metalin e nxjerrë nga shkëmbi i fortë dhe i dyti përfshin pompimin e sasive të mëdha të ujit nëntokësor në sipërfaqe për të hequr litiumin nga lëngu me kripë që del teksa uji avullohet.
Të dyja shihen si shkatërruese për peizazhin dhe popullsinë lokale me një rrezik potencial të ndotjes së ajrit dhe ujit. Përdorimi i ujit për nxjerrjen e litiumit është gjithashtu i diskutueshëm pasi uji bëhet më i pakët në disa zona për shkak të ndryshimeve klimatike. Pjesë të mëdha të Portugalisë dhe Spanjës, për shembull, kanë vuajtur nga një thatësirë dimërore që rezulton në rezervuarë pothuajse të varfëruar.
Por ekziston një mënyrë e tretë, më e gjelbër, e minierës së litiumit, e quajtur Nxjerrja e Drejtpërdrejtë e Litiumit dhe që po zbatohet për projektin e mundshëm në Gjermani. Ai mbështetet në energjinë gjeotermale për të pompuar shëllirë në sipërfaqe për të lejuar nxjerrjen e litiumit përpara se të pompohet përsëri në rezervuarin gjeotermik nëntokësor.
Nga nxjerrja në prodhim
Megjithatë, miniera është vetëm maja e ajsbergut. Pasi të nxirret, litiumi duhet të rafinohet, bateritë të bëhen dhe përfundimisht të riciklohen.
Në fakt, kjo e fundit është me të vërtetë ku litiumi shkëlqen.
“Një nga burimet më të mëdha të ndotjes në Evropë dhe emetimet e CO2 është transporti rrugor,” i tha Euronews Julia Poliscanova, drejtuese e Vehicles & e-mobility në Transport & Environment, një grup fushatash për transport të pastër.
Transporti gjeneron rreth një të katërtën e emetimeve totale të BE-së me transportin rrugor që përbën rreth 70% të tyre.
“Mënyra më e mirë për të dekarbonizuar një nga problemet më të mëdha klimatike është elektrifikimi, dhe për këtë, ne kemi nevojë për bateri. Dhe për këtë, ne kemi nevojë për litium.“
“Megjithatë, është me të vërtetë e rëndësishme të theksohet se çdo minierë, çdo nxjerrje e lëndëve të para, naftë, nikel, litium, gaz vjen me një ndikim. Kur bëhet fjalë për litiumin, ndikimi për makinë është dukshëm më i vogël. Kur keni një makinë , ju do të digjni 17,000 litra vaj gjatë përdorimit të asaj makine”, tha ajo.
“Për një bateri, një automjet elektrik, ju nevojiten rreth pesë ose gjashtë kilogramë litium që më pas mund ta ricikloni dhe ripërdorni përsëri dhe përsëri. Thjesht duhet ta futni atë në bateritë tuaja të para dhe më pas, pas njëfarë kohe, mund të bëhet një qarkor. Pra, ndikimi i litiumit është dukshëm më i vogël se ndikimi i naftës.”
SHBA dhe Kina lëvizin më shpejt
Por sërish Evropa po ngelet prapa në të gjithë infrastrukturën e zinxhirit të furnizimit.
Direktiva Evropiane e Baterive e vitit 2006 u shkrua përpara se bateritë litium-jon të bëheshin gjithnjë e më të spikatura për shkak të një qasjeje më të vakët ndaj luftimit të ndryshimeve klimatike në atë kohë dhe si rrjedhim nuk vendosi ndonjë objektiv për riciklimin e litiumit. Në ditët e sotme, pothuajse asnjë litium nuk rikuperohet në BE, ndërsa efikasiteti i riciklimit vlerësohet në rreth 95% për kobaltin dhe nikelin dhe 80% për bakrin.
“Ne mund ta kishim parashikuar këtë shumë më herët. Për shembull, në SHBA tani kemi politika që vijnë kryesisht nga koha e Luftës së Ftohtë që tani po zbatohen nga Presidenti Biden për të siguruar zinxhirët e furnizimit për bateritë dhe automjetet elektrike,” tha Kleijn.
Akti i prodhimit të mbrojtjes i Uashingtonit lejon Shtëpinë e Bardhë të ushtrojë kontroll mbi industritë vendase në kohë krize. Ai u përdor nga Presidenti Trump për të kufizuar eksportet e mallrave mjekësore në fillim të pandemisë dhe nga Biden për të përshpejtuar vaksinimin.
Tani është thirrur edhe një herë nga Biden “për të siguruar prodhimin amerikan të materialeve kritike për të forcuar ekonominë tonë të energjisë së pastër duke reduktuar varësinë tonë nga Kina dhe vendet e tjera për mineralet dhe materialet që do të fuqizojnë të ardhmen tonë të energjisë së pastër” duke përfshirë litiumin, nikelin, kobalt, grafit dhe mangan.
“Kjo është me të vërtetë si një ndërhyrje e fortë e shtetit në tregje për t’u siguruar që industritë tuaja janë në gjendje të mbijetojnë dhe gjithashtu nuk varen nga shtetet autokratike ose shtete të tjera nga të cilat mund të mos dëshironi të jeni të varur. Dhe ky nuk është lloji i politikave për të cilat Evropa është e famshme”, argumentoi Kleijn.
“Dhe nuk po flas as për Kinën. Dua të them, në Kinë, ajo është plotësisht e operuar nga shteti. Kompanitë e mëdha shtetërore kineze të minierave janë të përfshira në nxjerrjen e të gjitha këtyre materialeve në të gjithë botën, qoftë kobalt në Afrikë apo litiumit në Australi. Minatori më i madh për minierat më të mëdha australiane të litiumit, për shembull, është një e katërta në pronësi të një kompanie shtetërore kineze. Kështu që ju mund të shihni se si qeveria kineze është gjithashtu e përfshirë shumë në sigurimin e zinxhirëve të furnizimit edhe jashtë shtetit,” shtoi ai.
2030 e më tej
Në të gjithë Evropën po bëhen investime në prodhimin e baterive për të frenuar mbështetjen nga jashtë.
Rreth 24 fabrika giga me bateri litium-jon pritej të hapeshin në të gjithë BE-në midis 2021 dhe 2030. Tesla, për shembull, hapi gjigafabrikën e saj në Gjermani muajin e kaluar.
Shoqata e Prodhuesve Evropianë të Baterive të Automobilave dhe Industrisë tani parashikon se vlera e tregut të baterive në BE do të rritet nga 15 miliardë euro në 2019 në rreth 35 miliardë euro në vitin 2030 – me litium-jon që llogaritet për rreth gjysmën – ndërsa vlera e tregut global do të rritet nga 90 miliardë euro në 150 miliardë euro.
Megjithatë, edhe në skenarin më të mirë, me hapjen e të gjitha minierave të mundshme deri në vitin 2025, “Unë nuk e shoh se si Evropa do të arrijë mjaftueshmërinë në këtë dekadë,” vuri në dukje Poliscanova.
“Por duke shkuar pas vitit 2030, varësisht se sa e zgjuar është politika jonë për riciklimin, Evropa mund të bëhet e vetë-mjaftueshme”, përfundoi ajo.
Burimi: Euronews
