Pushtimi rus i Ukrainës ka marrë qindra jetë në fushën e betejës dhe në qytetet ukrainase nën bombardime. Por ndërkombëtarisht, po ndikon gjithashtu në gjithçka, nga siguria ushqimore në Kajro te çmimet e gazit në Kaliforni. Ka shtyrë në plan të parë ndryshime të mëdha gjeopolitike dhe ka ndryshuar mënyrën se si funksionojnë disa prej institucioneve më të shquara të globit.
Këtu janë katër mënyra se si bota ka ndryshuar në 10 ditët që nga fillimi i luftës në Evropë.
Një rend botëror në ndryshim
Pushtimi i Ukrainës nuk solli një epokë të re të politikës së fuqive të mëdha. Ishte pasthirrma e dhunshme që konfirmoi një nga ndryshimet më të rëndësishme në rendin gjeopolitik botëror që nga 11 shtatori.
Në vitet që pasuan, terrorizmi global tërhoqi shumë vëmendjen e liderëve perëndimorë. Al Kaeda dhe ISIS ishin armiqtë që kishin nevojë për kundërvënie. Kremlini nuk shihej më si i njëjti kërcënim që ishte dikur – aq sa, në vitin 2012, presidenti Barack Obama u tall me kandidatin e atëhershëm presidencial Mitt Romney duke thënë se e quajti Rusinë armikun numër një gjeopolitik të Shteteve të Bashkuara.
Në atë kohë, Putini kishte treguar tashmë se ishte i prirur të ndryshonte rendin e pas Luftës së Ftohtë.
Ish-oficeri i inteligjencës së KGB-së mori detyrën në vitin 2000 duke u zotuar se do t’i kthente Rusisë lavdinë e mëparshme, ndonjëherë përmes forcës ushtarake. Si kryeministër në vitin 1999, ai filloi një ofensivë në republikën ruse të Çeçenisë kundër guerrilasve separatistë. Në vitin 2008, Kremlini pushtoi Gjeorgjinë dhe njohu dy republika separatiste në vend, i cili në atë kohë po afrohej më shumë me Evropën.
Më vonë, mbështetja e Putinit për presidentin sirian Bashar al-Assad – gjoja si një aleat në luftën kundër terrorizmit – nuk i dha atij favore me demokracitë perëndimore, jo më pak për shkak të raporteve të besueshme të vendimit të diktatorit sirian për të sulmuar popullin e tij me armë kimike. Vendimi i Putinit për të aneksuar Krimenë në vitin 2014 dhe për të mbështetur separatistët në Ukrainën lindore çoi në sanksione dhe u dënuan ashpër. Kështu ishin edhe përpjekjet e supozuara të Rusisë për të vrarë armiqtë e saj në tokë të huaj.
Por Putin mbeti një lojtar dhe partner i rëndësishëm, megjithëse i pakëndshëm, për liderët nga Uashingtoni në Varshavë gjatë viteve 2010. Rusia ishte faktor i rëndësishëm në luftën kundër ISIS; furnizuesi kryesor i Evropës me energji; dhe ndihmoi në negocimin e pakteve të mëdha diplomatike si marrëveshja bërthamore e Iranit e vitit 2015.
Pushtimi i javës së kaluar mund t’i ketë dhënë fund kësaj. Pas një çerek shekulli që bota perëndimore kishte të bënte me Putinin, ai përfundimisht e shtyu zarfin dhe u bë i pabesë.
Si kundërpërgjigje, bota perëndimore e ka goditur Rusinë me sanksione të paprecedentë që kanë gjymtuar institucionet e saj financiare, duke e çuar ekonominë e saj dhe rublën në një kthesë, madje kanë shënjestruar personalisht Putinin dhe disa nga rrethi i tij i ngushtë.
“Putini tani është i izoluar nga bota më shumë se sa ka qenë ndonjëherë”, tha presidenti amerikan Joe Biden të martën në fjalimin e tij për Gjendjen e Bashkimit.
Një Evropë më e bashkuar
Pushtimi i Rusisë ka nxitur gjithashtu Bashkimin Evropian të marrë vendime sigurie që do të ishin të paimagjinueshme disa javë më parë.
Megjithëse blloku ka qenë për vite me radhë një nga lojtarët më të fuqishëm ekonomikë në botë, ai nuk kishte arritur ta kthente atë forcë në fuqi ekuivalente gjeopolitike. BE-ja ka qenë historikisht e ndarë në lidhje me atë se sa kontroll qendror duhet të ketë Brukseli mbi politikën e jashtme. Kjo i ka penguar ambiciet e larta globale të BE-së, pasi propozimet e politikave u zbutën në negociata ose thjesht u vunë veto.
Mendimi i Evropës për mbrojtjen, sigurinë dhe punët e jashtme ka evoluar vite dritë brenda pak ditësh. Tani po zgjohet nga një ëndërr dhjetëvjeçare se stabiliteti i ofruar nga një botë e ndërlidhur do të parandalonte shpërthimin e luftës dhe se, nëse ndodh më e keqja, Amerika do ta zgjidhte atë.
Tronditja e luftës që po kthehet në Evropë ka bashkuar 27 vendet anëtare të BE-së. Blloku tani po përdor fuqinë e tij ekonomike për qëllime gjeopolitike, duke synuar Rusinë me paketën më të fortë të sanksioneve që ka vendosur ndonjëherë.
Blloku ka siguruar, për herë të parë ndonjëherë, financa për blerjen e armëve për Ukrainën. Gjermania, e cila për dekada është kundërshtuar ndaj një qasjeje të militarizuar ndaj politikës së jashtme, tani po merr pjesë në armatosjen e Ukrainës dhe rritjen e shpenzimeve të saj ushtarake në përgjigje të pushtimit.
“Kriza në Ukrainë ka shkatërruar iluzionin se siguria dhe stabiliteti në Evropë vijnë falas”, tha një diplomat i lartë evropian për CNN këtë javë. “Kur nuk kishte një kërcënim të vërtetë, gjeopolitika dukej e largët. Tani ka një luftë në kufirin tonë. Tani e dimë se duhet të paguajmë dhe të veprojmë së bashku.”
Një milion njerëz në lëvizje
Një milion njerëz u larguan nga shtëpitë e tyre në shtatë ditët e para që kur Rusia pushtoi Ukrainën – një nga migrimet më të shpejta dhe më të mëdha të njerëzimit në kujtimet e fundit. Për ta vënë këtë në kontekst, u deshën tre muaj që një milion refugjatë të largoheshin nga Siria në vitin 2013, kur largimet ishin në nivelin më të lartë.
Nëse luftimet vazhdojnë dhe, siç tha një burim francez i afërt me presidentin Emmanuel Macron, më e keqja nuk ka ardhur ende, Evropa mund të përballet me një krizë të paprecedentë refugjatësh.
“Unë kam punuar në emergjencat e refugjatëve për gati 40 vjet dhe rrallë kam parë një eksod kaq të shpejtë sa ky,” tha Filippo Grandi, komisioneri i lartë i OKB-së për refugjatët.
Ka pasur gjithashtu raporte të shumta për racizëm kundër njerëzve me ngjyrë dhe joukrainas në kufi.
E ardhmja e refugjatëve mbetet e paqartë. Nëse Rusia rrëzon qeverinë ukrainase të zgjedhur në mënyrë demokratike, a do të duan këta njerëz të kthehen në shtëpi? Dhe çfarë nëse, pas luftimeve, ata nuk kanë më shtëpi ku të kthehen?
Ushqimi dhe karburanti
Çmimet e gazit në Shtetet e Bashkuara kanë pësuar rritjet e tyre më të mëdha që pas uraganit Katrina në 2005. Ekspertët janë të shqetësuar se çmimet e ushqimeve mund të rriten pas rritjes “së mprehtë” vitin e kaluar. Dhe Moody’s po paralajmëron se zinxhirët globalë të furnizimit, tashmë të goditur nga pandemia Covid-19, mund të hidhen më tej në kaos. Aksionet në mbarë botën ranë të premten, me Evropën duke marrë një mposhtje veçanërisht të ashpër.
Luftimet në Ukrainë kanë pasur kosto ekonomike dhe njerëzore në të gjithë globin, veçanërisht kur bëhet fjalë për energjinë.
Megjithëse Evropa ka thënë për vite se duhet të heqë dorë nga energjia ruse, Moska është furnizuesi më i madh i BE-së me naftë dhe gaz natyror. Evropa mund të mbijetojë nëse Rusia mbyll furnizimin, por nuk do të ishte e lirë apo e lehtë.
Konflikti është gjithashtu një çështje xhepi që mund të përcaktojë nëse familjet mund të vendosin ushqim në tryezë. Vetëm në Ukrainë, tre deri në pesë milionë njerëz do të kenë nevojë për mbështetje ushqimore menjëherë, tha Drejtori Ekzekutiv i Programit Botëror të Ushqimit (WFP), David Beasley.
Por Rusia dhe Ukraina janë gjithashtu disa nga prodhuesit kryesorë në botë të grurit. Së bashku, ato përbëjnë 23% të të gjitha eksporteve globale, sipas S&P Global.
“Frika e konfliktit që varet mbi dy nga furnizuesit kryesorë të botës do të ketë njëfarë ndikimi në çmimet, kur tashmë ka një ndjenjë të mungesës,” tha Julien Barnes-Dacey, drejtor i programit për Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut në Këshillin Evropian të Punëve të Jashtme.
Megjithëse Ukraina quhet shporta e bukës së Evropës, shqetësimet janë veçanërisht të mprehta në Lindjen e Mesme – blerësi i tretë më i madh i grurit në Kiev në vitin e tregut 2020/2021, sipas Departamentit të Bujqësisë së SHBA-së. Më shumë se 40% e eksporteve të fundit të grurit të vendit shkuan vetëm në Lindjen e Mesme ose Afrikë.
Burimi: CNN
