Nga Dr. Pelin Kesebir
Çfarë do të thonit, nëse ju pyesja se çfarë ju nevojitet për kënaqësi më të madhe?
Unë dyshoj se shumë prej jush do të përgjigjeshin me, “një disponim më të mirë.” Kur bëhet fjalë për rritjen e lumturisë sonë, në vend që të ndryshojmë cilësitë tona të brendshme, shumica prej nesh së pari mendojmë të ndryshojmë kushtet tona të jashtme.
Ky fokus është i kuptueshëm, pasi kushtet e jashtme ndikojnë qartë në lumturinë tonë. Nëse nuk do të ishte kështu, ne nuk do të vëzhgonim nivele mesatarisht të ndryshme të lumturisë mes vendeve të botës. Se njerëzit në Finlandë janë shumë më të kënaqur me jetën e tyre sesa njerëzit në Afganistan pa dyshim që ka të bëjë me kushtet mbizotëruese të jetesës në këto vende dhe nuk mund të shpjegohet thjesht me disponimet dhe mundësitë e finlandezëve dhe afganëve.
Ndërsa rrethanat e jashtme luajnë një rol të pamohueshëm në lumturinë tonë, një zbulim i mrekullueshëm nga shkenca e lumturisë është se ky rol është më i kufizuar nga sa imagjinojmë shumë prej nesh. Studimet sugjerojnë se vetëm rreth 10-15 përqind e ndryshimit në mirëqenien e njerëzve mund t’i atribuohet rrethanave të jashtme. Pasi njerëzit mund të plotësojnë nevojat e tyre themelore pa vështirësi, efekti i të ardhurave në lumturi fillon të zvogëlohet dhe përfundimisht arrin një pikë të ngopjes, në të cilën të ardhurat më të larta nuk çojnë më në një mirëqenie më të madhe. Nëse tashmë kemi një jetë mjaft të mirë dhe të sigurt, duket se lumturia e kthyer nga përmirësimi i kushteve tona të jashtme do të jetë mjaft modeste.
Përmirësimi i kushteve të jetës sonë të brendshme – zakonet e mendjes dhe zemrës – nga ana tjetër, rezulton të ketë shumë premtime si një strategji lumturie. Të dhënat mbështesin mençurinë shekullore që burimi i lumturisë qëndron brenda. Një meta-analizë, për shembull, raporton se tiparet e personalitetit – modelet tona të zakonshme të të menduarit, ndjenjës dhe sjelljes – përbëjnë 63 përqind të dallimeve subjektive të mirëqenies midis njerëzve. Ne jemi dëshmitarë të efekteve të personalitetit kur dy njerëz të krahasueshëm ndryshe interpretojnë dhe i përgjigjen të njëjtës ngjarje të jetës në mënyra krejt të ndryshme. Një person mund të jetë psikologjikisht i shtypur nga këto ngjarje dhe të bjerë në dëshpërim, ndërsa një tjetër mund të ruajë pozitivitetin dhe të vlerësojë mundësitë e reja të ofruara nga këto ngjarje.
Ky shembull ilustron gjithashtu pse kushtet objektive të jetës kanë vetëm fuqi të kufizuar në parashikimin e mirëqenies subjektive. Çdo gjë që ndodh në botën e jashtme kalon përmes filtrave tanë të brendshëm – filtra të formuar nga personaliteti ynë. Janë ata filtra që përpunojnë lëndën e parë të jetës dhe e transformojnë atë në lumturi më të madhe ose më të vogël. Disa prej nesh kanë filtra që janë të pajisur më mirë për të prodhuar lumturi, dhe pyetja e rëndësishme atëherë bëhet: Cili lloj personaliteti është më i favorshëm për lumturinë? Çfarë thonë kërkimet për lumturinë dhe personalitetin? Cilat janë ato cilësi të brendshme që dallojnë më shumë njerëzit e lumtur dhe më pak të lumtur?
Neurotizëm i ulët
Neurotizmi, si një term psikologjik, i referohet një predispozicioni për të përjetuar emocione negative. Këto emocione mund të përfshijnë ankth, trishtim, zemërim ose faj, dhe secila prej tyre është krejtësisht e natyrshme dhe madje edhe njerëzit më të lumtur marrin pjesën e tyre nga këto emocione. Sidoqoftë, përjetimi i emocioneve negative shumë shpesh, intensivisht dhe përtej asaj që kërkon situata është e papajtueshme me mirëqenien. Hulumtimi kështu e lidh lumturinë me nivele të ulëta të neurotizmit.
Ashtu si tiparet e tjera të personalitetit, neurotizmi është pjesërisht i trashëgueshëm dhe do të ishte gabim të supozohet se është i lakueshëm pafund. Thënë kështu, ne e dimë se është e mundur të zvogëlojmë neurotizmin tonë përmes ndërhyrjeve psikologjike siç janë terapia, psikoedukimi dhe trajnimi i ndërgjegjes ose meditimit. Drejtimi i një stili jetese të shëndetshëm fizikisht (p.sh., stërvitje, gjumë adekuat, një dietë ushqyese) gjithashtu na ndihmon të rregullojmë më mirë emocionet negative.
Pozitiviteti
Ndërsa neurotizmi është tendenca për të përjetuar emocione negative, pozitiviteti mund të mendohet si tendenca për të përjetuar emocione pozitive (p.sh. gëzimi, dashuria, shpresa, mirënjohja). Disa studiues e kanë përcaktuar pozitivitetin si “një mënyrë e përhapur e vlerësimit, shikimit dhe perceptimit të jetës nga një qëndrim pozitiv”. Njerëzit me këtë tipar janë të mirë në shikimin dhe vlerësimin e së mirës në jetë, e cila shërben si një burim i fuqishëm i elasticitetit përballë fatkeqësive. Lidhur ngushtë me pozitivitetin është tipari i optimizmit, i cili përfaqëson një qëndrim pozitiv ndaj së ardhmes. Optimizmi, gjithashtu, lidhet me mirëqenien psikologjike dhe fizike.
Një mënyrë për të kultivuar pozitivitet më të madh është të stërvitemi për të vërejtur të mirat përreth nesh. Praktikimi i mirënjohjes do të ishte efektiv për këtë qëllim, pasi mirënjohja ka të bëjë me orientimin tonë të vazhdueshëm drejt asaj që po shkon mirë në jetën tonë. Një metodë tjetër për të kultivuar pozitivitetin është mësimi i mendjes sonë për t’i parë gjërat nga një perspektivë më konstruktive. Kur gjërat nuk shkojnë në rrugën tonë, zakoni i bërjes së pyetjeve të caktuara mund të ndihmojë në miratimin e kësaj perspektive më bamirëse – pyetje të tilla si, “Si mund ta kthej këtë situatë në diçka më të mirë?” ose, “Cilat janë mësimet që mund të mësoj nga kjo?”
Dashamirësia
Hulumtimet sugjerojnë se njerëzit më të lumtur kanë një orientim më pozitiv dhe prosocial ndaj të tjerëve. Ata posedojnë cilësi të tilla si të qenit të dashur, të ngrohtë, dashamirës, të sinqertë, ndihmues dhe bujarë. Marrëdhëniet e shëndetshme janë absolutisht të nevojshme për lumturinë dhe cilësitë e lartpërmendura u shërbejnë poseduesve të tyre pjesërisht duke i bërë të mundshme këto marrëdhënie. Duket se “të qenit mirë” dhe “të ndihesh mirë” janë të lidhura ngushtë, siç kanë argumentuar shumë filozofë gjatë epokave. Kjo lidhje midis cilësive të virtytshme dhe lumturisë është një zbulim emocionues i shkencës së lumturisë.
Kurioziteti
Edhe pse mund të duket si befasuese për disa, kurioziteti është një nga tiparet e personalitetit që shfaq marrëdhëniet më të forta me kënaqësinë e jetës. Njerëzit më të lumtur zakonisht e perceptojnë botën si një vend të pasur dhe tërheqës dhe kanë shumë interesa. Nuk është e vështirë të imagjinohet se si kurioziteti i shton gëzim dhe dëshirë jetës. Kurioziteti karakterizohet gjithashtu nga nivele të ulëta të përqendrimit te vetja: Vëmendja e individit është kthyer jashtë vetes, e cila në vetvete është e lidhur me mirëqenien më të madhe. Për të kultivuar nivele më të mëdha kurioziteti, ne mund të lëmë kohë për të ndjekur interesat tona dhe për të krijuar mundësi për eksplorim dhe zbulim në jetën tonë.
A është e mundur të ndryshojmë personalitetin tonë?
Disa linja kërkimesh sugjerojnë se ndryshimi i personalitetit është i mundur, edhe pse jo i lehtë. Edhe pse ne nuk mund të krijojmë një personalitet të ri nga e para, ne mund ta formojmë personalitetin tonë në drejtimin që duam. Ne kurrë nuk mund të bëhemi personi më optimist që njohim, por patjetër që mund të bëhemi një person më optimist se sa jemi aktualisht. Ndoshta zvarritja nuk do të zhduket kurrë plotësisht nga jeta jonë, por mund të na vizitojë më rrallë dhe për periudha më të shkurtra.
Ne duhet të dimë se plasticiteti i mirëqenies vjen pjesërisht nga plasticiteti i personalitetit. Ne kemi potencialin për të rritur lumturinë tonë, pavarësisht se sa të vogla janë ndryshimet që bëjmë në personalitetin tonë. Për ndryshime të tilla ia vlen të përpiqesh, sepse ato do të ishin një dhuratë jo vetëm për veten tonë, por edhe për njerëzit përreth nesh, dhe përfundimisht botës.
Burimi: Psychology Today
